Gmina, miasto i dzielnica Wesoła 

W okresie I Rzeczypospolitej tereny obecnej dzielnicy Wesoła leżały w obszarze Ziemi Warszawskiej Województwa Mazowieckiego. W 1866 roku weszły one w skład powiatu warszawskiego, w większości z przeniesionej z powiatu stanisławowskiego gminy Okuniew. Pozostałą ich część, na którą złożył się dzisiejszy obszar osiedla Stara Miłosna, wydzielono z dawnego starostwa siennickiego i przydzielono do gminy Wawer, do której należał do roku 1951. Osiedla wchodzące wcześniej w skład gminy Okuniew, w latach 20. XX wieku przeszły do gminy Wawer, a następnie w 1939 roku do gminy Sulejówek. W 1951 roku przydzielono do niej również Starą Miłosnę, by już w roku 1952 wydzielić zarówno ją jak i pozostałe osiedla dzisiejszej dzielnicy i utworzyć z nich odrębną jednostkę administracyjną.  

Nowa gmina, która w dniu powstania uzyskała status dzielnicy eksperymentalnego Powiatu Miejsko-Uzdrowiskowego Otwock, przyjęła nazwę Wesoła. Powiat ten utworzono m.in. w miejsce części likwidowanego Powiatu Warszawskiego. Po pięciu latach zmieniono go w zwykły Powiat Otwocki, w którym dzielnica Wesoła przyjęła status osiedla, tracąc przy tym na rzecz Sulejówka wieś Szkopówkę. Z ustalonymi wówczas granicami, 1 stycznia 1969 roku osiedle to uzyskało prawa miejskie. W 1999 roku, na skutek reformy przywracającej powiaty, miasto Wesoła trafiło do starostwa Mińskiego. W roku 2002, w wyniku referendum, zostało ono wcielone do m.st. Warszawy, stając się jego 18 dzielnicą. 

Obecny kształt dzielnicy Wesoła uformował się w II połowie XX wieku, na obszarze kilku dawnych majątków ziemskich. Północna jej część, na którą składają się dziś osiedla Wesoła-Centrum, Wola Grzybowska, Plac Wojska Polskiego i północna część Zielonej-Grzybowej, jeszcze w XIX wieku należała do folwarku Wola Grzybowska w dobrach Okuniew. Część centralna, czyli Groszówka i południowy obszar osiedla Zielona-Grzybowa, jako zachodni fragment folwarku Długa Szlachecka, wchodziła w skład dominium Budziska. Część południowa natomiast - osiedle Stara Miłosna, z obecnymi Dakowem i Macierowym Bagnem - należała do majątku Miłosna. Ponadto, w bardzo nieznacznym stopniu, część Groszówki przynależała do dóbr Długa Kościelna. 

Ulica Okuniewska, 1927 r. Ze zbiorów autora. 

Wieś i folwark Miłosna 

Pierwszy znany dziś zapis o Miłośnie pochodzi z 1416 roku. Jej nazwa wywodzi się od staropolskiego imienia Miłosz. W XV i XVI wieku należała do Czerniakowskich i Milanowskich, wchodziła w skład parafii Kobyłka i Zerzeń. Do końca XVIII wieku wiadomo o niej niewiele. Sytuacja ulega zmianie dzięki hr. Przeździeckim, którzy w 1791 roku zakupili kilka okolicznych wsi i folwarków tworząc folwark w Miłośnie sercem rozległych dóbr. W ich obszar weszły m.in. Kaczy Dół (obecne Międzylesie), Borków, Janówek, Zerzeń, Zakręt i Pohulanka oraz nieco później Żurawka i Zbójna Góra. Zabudowania folwarku znajdowały się wówczas poniżej linii dzisiejszego Kanału Wawerskiego, zaś wsi przy zatartej dziś drodze do Wiązowny i przy drodze do Żurawki, której zachowanym fragmentem jest dziś ulica Ułańska. Należąca do majątku karczma, znajdowała się przy wijącym się jeszcze pomiędzy mokradłami i wydmami Gościńcu Mińskim, w obszarze położonym visa a vis dzisiejszej SP nr 173. 

W 1815 roku dominium Miłosna zakupiła Teresa Scipio del Campo, lokując przy folwarku wiejską rezydencję dla swojego brata, ministra Królestwa Kongresowego, księcia Franciszka Druckiego-Lubeckiego. W ciągu dwóch dekad ich gospodarowania doszło w Miłośnie do wielkich zmian. W 1819 roku, w miejscu gdzie dziś stoi wspomniana już SP nr 173, wybudowano Dom Pocztowy ze stajniami, wyszynkiem i ogrodem, w 1823 roku stary Gościniec Miński zastąpił prosty jak struna, bity Trakt Brzeski, przy którym powstała murowana karczma, a obok drewnianego pałacyku właścicieli znalazł się m.in. budynek do gry w bilard. W 1831 roku, podczas walk Powstania Listopadowego, Miłosna została niemal doszczętnie zniszczona. Podczas odbudowy folwarku ze zniszczeń wojennych powstało wiele zabudowań murowanych, w tym typowy mazowiecki dwór oraz domy dla zarządcy i ogrodnika. Umiejscowiono je wówczas po obu stronach Kanału Wawerskiego, między dzisiejszymi ulicami Fabryczną i Cieplarnianą. 

W 1835 roku leżące po części w powiecie siennickim i warszawskim, gminy własnej Borków, dobra Miłosna zakupił książę Karol Drucki-Lubecki, brat wspomnianych Teresy i Franciszka. Przekazał je następnie swojej córce i zięciowi, małżeństwu Zbijewskim. Zaniedbany przez nich majątek zakupił w 1862 roku Aleksander Podhorodeński, a następnie w 1872 roku Ksawery Rychłowski., którego syn Władysław w 1887 roku przygotował plan parcelacji  folwarku Miłosna i wyprzedał w całości resztę przynależnych do niego dóbr.   

Plan parcelacyjny Starej Miłosny, 1889. Ze zbiorów autora

W wyniku wyprzedaży ziemi, w Starej Miłośnie ożywiło się osadnictwo, zaczęły powstawać ulice, sklepy, pensjonaty dla letników i szkoły, a w 1898 roku wybudowano potężną cegielnię, przy której w roku 1916 powstała Straż Ogniowa. W latach 1908-1939 miejscowość była połączona z dworcami w Wawrze linią kolei konnej. W 1928 roku oddano do użytku kościół, a w roku 1937 utworzono parafię. Od roku 1933 w Starej Miłośnie funkcjonowało lotnisko szybowcowe L.O.P.P. W wyniku działań wojennych 1944 roku doznała potężnych zniszczeń i uległa wyludnieniu. Budowa współczesnego osiedla rozpoczęła się w drugiej połowie lat 80. 

Peron stacji Wesoła, 1941 r. Ze zbiorów autora.

Po dawnym majątku w Miłośnie zachowały się pozostające w dobrym stanie murowany budynek wozowni, domek ogrodnika i część należącego do majątku budynku karczmy przy Trakcie Brzeskim, w którym w okresie PRL-u mieściła się słynna gospoda „Szafa Gra”. Ponadto na kanale znajdują się zarysy dawnych stawów folwarcznych. Na folwarku wyrabiano również cegłę, ale duża cegielnia powstała dopiero w roku 1898, już po jego parcelacji. Produkowano w niej przede wszystkim dachówki i kafle. W 1921 roku, po połączeniu ze sobą kilku przedsiębiorstw weszła w skład fabryki „Pustelnik”. Zniszczeniu uległa w 1944 roku, pozostawiając po sobie trochę nieistniejących już ruin i kilka glinianek na posesjach wzdłuż ulic Diamentowej i Fabrycznej. Jedna z nich, zwana „Fajbą”, „Fabryką” i „Cegielnią”, była do lat 90. XX wieku popularnym kąpieliskiem. Nie dotrwała do naszych czasów większość budynków folwarku, w tym dworu i domu zarządcy majątku. W ich najbliższej okolicy stoi dziś budynek Szkoły Podstawowej nr 353 im. Wielkich Odkrywców. Teren wchłonęła najpierw zabudowa przed i po wojenna oraz bliżej naszych czasów - rozbudowa obecnego osiedla. 

Cegielnia Miłosna, materiały prasowe z pocz. XX wieku. Ze zbiorów autora.

Wieś i folwark Wola Grzybowska 

Pierwsza wzmianka o Okuniewie, a właściwie wsi Okuniewskiej Woli, zwanej również Długą Wolą, przypada na 1504 rok. Należała ona wówczas do właścicieli dóbr Kaleń, braci Michała i Piotra Okuniów z Konotopy, dworzan księcia mazowieckiego Bolesława V. W 1538 roku syn Michała, Stanisław Okuń z Kalenia, na mocy przywileju króla Zygmunta I Starego utworzył miasto Okuniew, w którym dwa lata później ulokowano również parafię. Tenże Stanisław Okuń widniał również jako właściciel, przy pierwszej znanej wzmiance o Sulejówku (Sulewie) z 1526 roku. Nieliczne zachowane informacje wskazują, że obszar późniejszych dóbr Okuniew wraz z obszarem Woli Grzybowskiej, zostały wykrojone ze znacznych w średniowieczu dóbr kaleńskich. W XVI i XVII wieku właścicielami Okuniewa byli Ciołkowie, Radzymińscy i Okęccy. W 1732 roku dominium to zakupił Marcjan Grzybowski. Prawdopodobnie to od jego nazwiska swoje miano przyjęły karczma i obszar na zachodnim krańcu majątku. Nazwa Wola wskazuje, że wzięły się one z zaprowadzonej przez dziedzica próby zaludnienia tego obszaru. Pierwsze wzmianki o karczmie Grzybowo i Woli Grzybowskiej przypadają na drugą połowę XVIII wieku. Pojawiają się one na mapie przy starej i ważnej drodze, trakcie wiodącym wówczas z Warszawy m.in. Okuniew i Stanisławów do Grodna. Jego przebieg wywodził się jeszcze z czasów średniowiecznych, kiedy łączył ze sobą siedziby książąt mazowieckich, Jazdów, a potem Warszawę z Liwem. Po Unii Lubelskiej, kiedy połączył ze sobą dwa ośrodki sejmowe Rzeczypospolitej, uzyskał miano Traktu Grodzieńskiego. Wcześniej nazywano go Liwskim, później również Gościńcem Litewskim i bardziej lokalnie Szosą Okuniewską lub Warszawską. Jego do dziś zachowanym fragmentem jest ulica Wspólna. W 1777 roku od Grzybowskich, majątek okuniewski wraz z powstającą Wolą Grzybowską, zakupił Stanisław Klicki. 

Nazwa Wola Grzybowska do końca XIX wieku, w przeciwieństwie do stanu dzisiejszego, była tożsama szczególnie z obszarem osady Grzybowa (dziś północna część osiedla Zielona-Grzybowa), ale też całego pasa ziemi rozciągającego się od dzisiejszego Nowego Rembertowa, przez północną część dzielnicy Wesoła, do fragmentu miasta Sulejówek. Faktyczne zaludnienie osady i wzmianki o folwarku zapisywanego dość często jako Grzybowo vel Wola Grzybowa, przypadają dopiero na początek XIX wieku, kiedy właścicielem dóbr został zięć Stanisława Klickiego, hr. Jan Łubieński. Po upadku I Rzeczypospolitej wzdłuż wschodniej granicy majątku Okuniew przebiegła granica prusko-austriacka. Przy karczmie Grzybowo, po południowej stronie traktu (przy obecnym skrzyżowaniu ul. Wspólnej i Brata Alberta) pobudowano wówczas potężny budynek austriackiej komory celnej. Granica istniała w latach 1795-1809. Przez owe czternaście lat cały obszar dzisiejszej dzielnicy Wesoła leżał na terenie Austrii. Z uwagi na uwarunkowania polityczne można odnotować, że w latach 1804- 1806, ziemie te należały do Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Wiąże się z tym swojego rodzaju anegdota związana ze Stanisławem Staszicem. W swoich zapiskach wspominał, że podróżując z Warszawy do Siennicy w roku 1804, na przejściu granicznym w Woli Grzybowskiej została mu skonfiskowana „Iliada” Homera. Okazało się, że na teren Cesarstwa Rzymskiego nie wolno było wwozić dzieł autorów greckich. Po likwidacji granicy i urzędu celnego, dawna komora przeszła we własność rządową Księstwa Warszawskiego. W 1816 roku opuszczony budynek zakupiło Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności. Powstało ono 1814 roku z inicjatywy hr. Zofii z Czartoryskich Zamoyskiej, we współudziale m.in. Juliana Ursyna Niemcewicza i wspomnianego Stanisława Staszica. Do jego celów statutowych należały organizacja przytułków i domów opieki nad najuboższymi oraz niesienie pomocy ludziom wykluczonym. Do ich realizacji powołano dwa instytuty, jeden w dawnym pałacu Kazanowskich przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, drugi zaś właśnie w Woli Grzybowskiej. Główny budynek po dawnej komorze był duży, murowany, posiadał podpiwniczenie, parter i jedno piętro. Z tyłu budynku znajdowały się kurniki, stajnia i łaźnie, a wokół nich ogród i nieco obok staw. Do kompleksu należała również, posadowiona po drugiej stronie drogi, murowana kaplica. W 1831 roku, w czasie bitew Powstania Listopadowego pod Wawrem i Olszynką Grochowską, zabudowania te mocno ucierpiały. W 1833 roku przeprowadzono konieczne prace remontowe, ale ilość umieszczanych w ośrodku osób sukcesywnie malała. W 1859 roku opuszczone budynki zostały wystawione na sprzedaż, a rok później zakupił je dziedzic dóbr Okuniew hr. Łubieński.  

Budynek dawnej, austriackiej komory celnej w Woli Grzybowskiej, 1859 r. Ze zbiorów Archiwum Państwowego.

W 1827 roku, prócz instytutu wzmiankuje się w Woli Grzybowskiej 3 domy i 20 mieszkańców. W sporządzonych zaś po upadku Powstania Styczniowego dokumentach notarialnych dóbr Okuniewskich, należących już do małżeństwa Rudnickich, w skład majątku w Woli Grzybowskiej wchodziły m.in.: murowana karczma, drewniany zajazd, murowana kaplica z piwnicą, garncarnia, warsztat zduna oraz kilka murowanych i drewnianych domów i obór. Zabudowania związane prawdopodobnie z gospodarką folwarczną, pojawiają zaraz potem w okolicy dzisiejszej granicy Wesołej i Sulejówka.  

W 1866 roku Wolę Grzybowską przecięła Kolej Warszawsko-Terespolska. Wraz z nią powstały pierwsze w obszarze dzisiejszej Wesołej zabudowania kolejowe, związane z obsługą techniczną linii. Dróżniczówkę z tamtego okresu rozebrano przy obecnej ul. Głowackiego dopiero w XXI wieku. Dobra Wola Grzybowska i letnisko Wesoła W 1877 roku właścicielka Okuniewa Barbara Rudnicka, z drugiego męża Lortsch, rozdzieliła dominium Okuniew na pięć oddzielnych dóbr: Okuniew, Zabraniec, Michałów, Sulejówek i Wolę Grzybowską. W ich współwłasności znaleźli się też inni Rudniccy i Lortschowie. Dobra Wola Grzybowska składały się wówczas z dwóch podmiotów, osady włościańskiej Grzybowo i folwarku.  

W 1888 roku północna część Woli Grzybowskiej, została włączona w obszar poligonu artyleryjskiego. Na terenie dzisiejszych Grzybowej i Woli Grzybowskiej zaczęli się osiedlać wówczas przesiedleńcy z kilku innych, zajętych wtedy przez wojsko osad. Całkowitemu zatarciu uległ wtedy m.in. Kaleń oraz Dębę Małe czyli dawna Wola Kaleńska.  

W ostatniej dekadzie XIX wieku liczne zawirowania wokół dawnego dominium Okuniew wiązały się z licznymi zmianami właścicieli, aczkolwiek pozostających w kręgu jednej rodziny. Był to też czas kiedy wokół Warszawy dzielono duże dobra ziemskie pod letniska dla mieszkańców miasta. W 1892 roku na wysokości Woli Grzybowskiej powstał jeden z wielu pod Warszawą, małych przystanków kolejowych, które ówcześnie nazywano platformami. Umożliwił on rozpoczęcie procesów parcelacyjnych również w tym obszarze. Obsługiwał on zarówno przewóz osobowy, szczególnie dla tzw. pociągów letnich, jak i wojskowy. Stąd też platformę tę określano mianem wojennej i obozowej, a czasami również rembertowskiej. W kolejnych latach pobudowano na niej drewnianą wiatę, która po obudowaniu i przeszkleniu zaczęła służyć za zamkniętą poczekalnię i siedzibę sezonowego oddziału pocztowo-telegraficznego. W 1897 roku Wolę Grzybowską odkupił od rodziny Lortschów, Rudnickich i Romiszewskich, jeden z również jej współwłaścicieli, generał Konstanty Szecharazyn. Okuniew z innymi przyległościami został zakupiony natomiast przez Pawła Łopatina i jego braci. Niedługo później, w 1901 roku, Wolę Grzybowską zakupili hr. Michał Tyszkiewicz i Emanuel Bułhak. Rozplanowane przez nich siatki ulic ulokowane zostały w kilku osobnych obszarach majątku. W dzisiejszych osiedlach Wesołej-Centrum i Wola Grzybowska, główne aleje poprowadzono równolegle do linii kolejowej, z jedną prostopadłą, przecinającą tor. Małymi prostopadłymi uliczkami utworzono jednolite kwartały. Dalej na zachód, w objętym serwitutami obszarze dzisiejszej Grzybowej osiedla nie rozplanowano, po czym rozrysowano siatkę Nowego Rembertowa.  

Dla części parcelowanych obszarów przyjęto nazwę hipoteczną „Willa Wesoła”. Jej prasowe zapiski pojawiają się niedługo po zakupie Woli przez założycieli letniska. Szczególnie jednak przez pierwsze lata, nowa osada nazywana była w niej zamiennie „Platformą”. Do czasu wybuchu I wojny światowej, w wielu ogłoszeniach zamiast nazwy podawano po prostu „Drugi przystanek Kolei Terespolskiej”. Pocztówki z tego okresu podpisywano zaś „Platforma 12 wiorsty Kolei Terespolskiej”. Nazwę przystanku zmieniono urzędowo na „Wesoła” dopiero w 1919 roku. Parcelacja letniska Wesoła zakończyła się po wybuchu II wojny światowej. Po niej dobra ziemskie Wola Grzybowska zlikwidowano.  

Willa Różanka w Wesołej. Początek XX wieku. Ze zbiorów autora.

Wieś Zielona i osiedle Groszówka 

Obszar dzisiejszych osiedli Zielona i Groszówka od czasów średniowiecznych był częścią majątku Długa. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1407 roku. Od 1416 roku datuje się podział Długiej na część szlachecką, którą na mocy testamentu swojego ojca Mikosza otrzymał Pietrasz Okuń z Grodziska i kościelną, która przeszła na własność Kapituły Warszawskiej. W XVI wieku Długa Szlachecka, na której obszarze leżały ziemie Zielonej i Groszówki, była własnością rodziny Okuniów z Kalenia, właścicieli również sąsiedniego majątku Okuniew. W XVII wieku weszła ona w skład dóbr Budziska Ciołków, a następnie Rydzewskich, Sucharzewskich i Cieszkowskich z Łukowca.  

Obszar ten przecinały wówczas dwie znaczne dla całej okolicy drogi. Fragmentem pierwszej z nich jest dzisiejsza ulica Jagiellońska. Biegła ona m.in. przez obecny las i Starą Miłosnę do Wiązowny. Drugą drogą był Gościniec Żurawski. Przebiegał on od dzisiejszej ul. Płowieckiej m.in. przez obszar obecnego Rezerwatu im. Jana III Sobieskiego w Wawrze, przecinał ulicę Jagiellońską, ciągnąc się dalej do Żurawki i Długiej Kościelnej. Jego pozostałości istnieją dziś fragmentarycznie na terenie dzielnicy Wesoła i w Sulejówku, a małym, zachowanym odcinkiem w Zielonej, jest ulica Krótka. Przy niej właśnie, w pobliżu skrzyżowania z ulicą Jagiellońską, na obszarze zwanym Sucharzewszczyzną, znajdowała się stara karczma, podpisywana w XVIII wieku mianem „do Długiej”.  

Dziś najwięcej informacji o dziejach tego obszaru w tamtym okresie, czerpiemy z zachowanych dokumentów dotyczących sporów granicznych, toczonych między właścicielami potężnych majątków ziemskich, położonych na terenie dzisiejszej dzielnicy Wawer, a właścicielami Okuniewa, Długiej i Miłosny. Spory te ciągnęły się co najmniej od roku 1638, aż do końca wieku XIX. W 1787 odnotowuje się na terenie Zielonej istnienie jedynie wspomnianej karczmy. Na mapach sądowych z I połowy XIX wieku, potencjalne linie przebiegu granic rysowano w trzech kolorach, czerwonym, żółtym i zielonym. W obszarze tego ostatniego leżała karczma „do Długiej”. W tym samym czasie zaczęto ją nazywać „Zielona”. Być może to jedynie zbieg okoliczności, ale możliwym jest, że nazwa gospody, a zarazem późniejszej osady, jest w jakiś sposób związana z toczonym wówczas konfliktem.  

Spory te wybuchały co kilkadziesiąt lat, kiedy to zacierały się usypywane za każdym razem ziemne kopce graniczne. Na pozostałości jednego z nich, bardzo ważnego, bo znajdującego się na styku dóbr Wilanów, Ząbki, Okuniew i Budziska, znajduje się dziś kapliczka maryjna, stojąca w widełkach ulic Jagiellońskiej i Korkowej. Granica ziemska, zasądzana przez wieki jako prawidłowa, jest dziś granicą dzielnic Wawer i Wesoła. W poprzednich wiekach bywała też granicą powiatu warszawskiego i przez krótki czas zaborów, pruskiego i austriackiego.  

W 1840 roku, leżące w powiecie stanisławowskim dobra Budziska z Długą Szlachecką, karczmą Zielona i przyległościami, zakupił od Cieszkowskich, Dionizy Edward Smoleński. Jego syn, Dionizy Józef, w 1853 roku wyciął las w okolicy karczmy, podzielił ziemię na kolonie i rozpoczął, trwające przez kilka kolejnych dekad, dzierżawy i wyprzedaże. Dało to początek osadzie, będącej dziś osiedlem w dzielnicy Wesoła. Droga będąca osią wsi Zielona, dzisiejsza ulica Brata Alberta, zetknęła się wówczas z traktem w Grzybowej.  

Na przełomie XIX i XX wieku Stanisław Smoleński z Budzisk, wydzielił z nich osobne dobra o nazwie hipotecznej „Długa Szlachecka i Szkopówka”, w których składzie znalazł się również folwark Zielona. W 1904 roku grupa inwestorów działających jako „Towarzystwo Szkopówka”, w którym największym udziałowcem był Herman Lewy, zaciągnęło w Banku Ziemskim – Włościańskim pożyczkę na zakup większej części całych tych dóbr. Powstał wtedy plan parcelacyjny folwarku Zielona, którego zmodyfikowana z biegiem lat siatka ulic, typowa dla powstających w owym czasie pod Warszawą letnisk, wypełnia obecnie obszar osiedla Groszówka. Ta ostatnia nazwa pojawiła się na planach hipotecznych dopiero w okresie międzywojennym. Dziś ciężko jest to sobie wyobrazić, ale historycznie rzecz biorąc, m.in. budynek Urzędu Dzielnicy Wesoła, znajduje się na terenie Zielonej. Właścicielem części tegoż obszaru był również dziedzic sąsiedniej Woli Grzybowskiej, Emanuel Bułhak. Działki w jego imieniu dzielił na Groszówce i wyprzedawał, jego przybrany syn Władysław.  

Plan parcelacyjny działki w Zielonej, 1878 r. Ze zbiorów Archiwum Państwowego.

Na rozparcelowany przez Smoleńskich w XIX wieku obszar wokół ulicy Brata Alberta, po 1888 roku miał miejsce napływ ludności przesiedlonej z terenu powstającego poligonu. W 1921 roku w Zielonej było 27 domów zamieszkanych przez 213 mieszkańców, a na Groszówce 22 domy zamieszkane przez 66 osób. Mimo, że ziemia była stosunkowo tania, większości tego obszaru nie udało się w międzywojniu zaludnić. Znacznie lepszym wzięciem cieszyły się parcele na letniskach skomunikowanych z Warszawą liniami kolejowymi. Parcelacja majątków ziemskich pod letniska zakończyła się w okresie II Wojny Światowej. 

Plan parcelacyjny Groszówki, 1904 r. Ze zbiorów Archiwum Państwowego.